Һургуулиин наһанһаа эхилжэ, хүдөөдэ байхадаа, Буряад драмын театрай зүжэгшэдэй гастрольдо ерэхэдэнь, үнэнхэ зүрхэнһөө баярлажа, зосоомни урма баяр түрэжэ, түргөөр үдэшэ болохыень хүлеэн ядажа байһанаа һанадагби. Клубээр багтахаар бэшэ зон сугларжа, үүдэнэй хажууда һандалинуудые табяад, пол дээрэшье үбдэглэн һуужа харагша һэмди. 

1983 гү, али 1985 ондо «Хазаар хара һахал» гэһэн зүжэг хараһанаа элеэр һананаб. Би тэрэ үедэ эжынгээ тоонто нютаг Амгалантада һургуулиингаа амаралтын үедэ нооһо хайшалалгада ябадаг һэнби. Энэ зүжэг соо Бабуу гэжэ хүбүүн дуратай басагаяа өөртөө дурлуулхын түлөө хазаар хара һахалтайшье боложо үзэнэ. Үзэлшэ хүгшэн боложо, үзэлэй аягтайгаар наадаһан Людмила Дугарова хазаар хара һахалтай хүндэ хадамда гарахаш гэжэ залуу басаганда айладхана.Тиихэдэнь танигдахаар бэшэ, нээрээшье хазаар хара һахал хэһэн Бабуу сэбэр хүүхэнэй, гэртэхинэйнь дура буляажа шадана. Зүжэгэй түгэсхэлдэ эдэ хоёр залуушуул хуби заяагаа ниилүүлнэ. 

Элитэ драматург Цырен Шагжинай мэдээжэ «Будамшуу» гэһэн зүжэг хоер-гурба дахин хараа һэмби. Илангаяа гол геройнууд болохо хүхюун согтой Будамшууе (Михаил Елбонов), ноён болохо һанаатай Һорниие (Чимит Ринчинов), хэнтэг хомхой тарган Пиглайе (Нина Токуренова) хараһан хүн зон заяандаашье мартахагүй. Одоол энэ Буряад драмын театраймнай гол зүжэг болоно гэхэдэ, алдуу болохогүй. Түбэй телевиденидэ буулгагдажа, сэнхир экранаар харуулагдаһан юм. Урда үеын элитэ артистнууд Чойжинима Генинов Найдан Гендунова хоёрой эгээл түрүүн энэ зүжэгтэ наадажа, абьяас бэлигээ гэршэлһыень ном, газетэдэ уншаһан байхабди. Энэ зүжэг харуулагдажа байтараа, дүрбэ-табан жэлэй саана репертуарһаа гаргагдаа. Мүнөөшье энэ шог ёгто комеди дахинаа табяа һаа, хараха дуратайшуул олдохол. 

Николай Гоголиин «Ревизор» гэһэн зүжэг һургуулиингаа амаралтын үедэ (1987 оной январь һара соо) хараа һэнби. Хлестаковой ролиие Михаил Елбонов, Марья Антоновнагай роль Сэсэг Шарапова гэгшэдэй ехэл шадамараар наадаһаниинь хадуугдаа. 

Мүнөө сагта бага наһанһаань хүүгэдые Мельпоменын орондо дурлуулжа, гэртэхиниинь хүүгэдээ зүжэгтэ дахуулдаг. Тэдэнь саашадаа томо болоходоо, өөһэдөө ондоо хүнэй баалалтагүйгөөр театрта ябаха сагаа олохо байха. 

Саашадаа оюутан болоод ябахадаа, «Сансарын хүрдэ» гэһэн триптихэй «Дамдин лама» гэһэн философско удхатай зүжэгтэ артист Баста Цыденовэй гол роль уран шадамараар наадаһыень һананаб. Чингиз Айтматовой «Плаха» гэһэн зүжэгтэ Акбара гэһэн эхэ шонын дүрые Дарима Сангажаповагай, тэрэ үеын бүлэг залуу артистнуудай хабаадалгатай сценэдэ шононуудай улилдаа гүйсэдхэһые һананаб. 

Сиддхартха Гаутама тухай иимэл нэрэтэй зүжэг баһал тэрэ үедэ хараа һэмби. 

1993 ондо Буряадай гүрэнэй дээдэ һургуули дүүргэжэ, эсэгынгээ тоонто Аалан нютаг багшалхаяа ошоһон байнаб. Тэрэ 90-ээд онуудта хүдөө нютагуудта мүнгэнэй дуталдадаг сагта мяха, талхаар зүжэг, концерт хараһанайнгаа түлөө түлэдэг һэн. Хожомоо 2003 ондо Улаан -Үдэ хото зөөжэ ерэхэдээ, Александр Лыгденовэй рассказаар бэшэгдэһэн «Зүрхэн шулуун» гэһэн драма Виктор Жалсановой гол рольдо хабаадалгатайгаар, һүүлдэнь Баир Бадмаевай баһал энэ рольдо наадахыень уяран, һонирхон харагша һэмби. 

Сэнгын Эрдэнын «Хойто наһандаа уулзахабди» гэһэн зүжэгтэ Болот Динганорбоев, Баир Бадмаев гэгшэд үнэншэмэ зүбөөр наадажа, бэлиг шадабарияа гэршэлээ бэлэй. Бүхэдэлхэйн мэдээжэ драматург Бертольд Брехтын «Трехгрошовая опера» гэһэн хүгжэмтэ зүжэг яһала хадуугдахаар табигдаа. Мэкки ножой гол ролиие һайнаар наадаһан Баярто Ендонов «Жэлэй эрхим артист» гэһэн нэрэ зэргэдэ хүртөө бэлэй. Саашадаашье энэ залуу бэлигтэй артист тэрэ үедэ найруулагдаһан бүхы шахуу зүжэгүүдтэ гол рольнуудые наадаа. Тэрэнэй хабаадалгатай Геннадий Башкуевай «СССР (Союз солдатских сердечных ран )» зүжэгтэ Красавчик –полшестой гэгшын, Баир Эрдынеевэй «Япон Долгор» – капитан Соколовой, «Танцующий призрак» – Чинын, эрхүү буряадуудай урданай домогуудай удхаар табигдаһан «Үлейн басагад» – һамга абаха хүбүүнэй, Антон Чеховэй «Хайлгана» – Константин Гаврилович Треплевэй, Геннадий Башкуевай «Стреноженный век» – Цыремпилэй, Карло Гоцциин «Турандот» – Калафай, Альберт Камюгай «Недоразумение» – Янай дүрэнүүдые гүйсэдхэжэ наадаһан зүжэгүүдые бултыень харааб. 

Ойн баярай урда тээ... 

2012 оной жэлэй эхиндэ хитад драматург Лао Цзы гэгшын «Аадар» гэжэ зүжэг табигдажа, олоной анхарал татаба. Үгытэйшүүл ба баяшуулай хоорондохи зүрилдөөн, гэр бүлын харилсаан энэ зүжэгэй гол удхань болоно. Гэртэхинэй ба үри хүүгэдэй рольнуудые Баста Цыденов, Дарима Лубсанова, Сэнгэ Ломбоев, залуу артистка Оюна Тудупова наадажа, образуудаа яһала дүүрэнээр харуулжа шадаа. 

2012 оной майн 26-да театрай 80 жэлэй ойдо Карло Гоцциин «Турандот» гэһэн зүжэгэй премьерэ үргэн дэлисэтэйгээр үнгэржэ, бүхы артистнууд энэ ехэ түсэлдэ хабаадаһан байна.Тэрэ сагта ехэ мүнгэн гаргашалагдажа, гоё гоо хубсаһатай гоохон эхэнэрнүүдэй, яларма дэгэлтэй эрэшүүлэй үзэсхэлэнтэ харалга-онтохон гэгдэһэн томошуулай зүжэг харуулагдаа.Тэрэ үедэ сагһаа урид наһа бараһан бэлигтэй бэрхэ артистнууд Цыден Цырендоржиев, Саян Аюшеев гэгшэдэй дурасхаалда энэ зүжэг зорюулагдаһан байна.

Бэлиг талаантай найруулагша Олег Юмов тэрэл оной зунай сагта этнографическа музейн газаахи ногоон талмай дээрэ өөрынгөө «Талын нүүдэлшэн» гэжэ театр-hэеы гэр тодхожо, буряад онтохонуудай удхаар зүжэг табяа һэн. Намар болоходонь, энэл найруулагшын «Шуһата тала» гэһэн зүжэг олоной үзэмжэдэ табигдаа. Баһал нюдэ hаргама стилизованно буряад хубсаһа үмдэнхэй артистнууд «Макбет» гэһэн мэдээжэ трагедиин удхаар манай эндэхи талада болоhон шуһата зэбүүн үйлэнүүдые һубарюулан харуулаа.

2012 оной зун, театрай байшанай заһабарилгада хаагдаhан сагта, июлиин 11-12-ой үдэрнүүдтэ, «Стреноженный век» гэжэ зүжэг Хоца Намсараевай «Цыремпил» гэһэн туужын удхаар найруулагдан табигдаа. Һонирхолтойнь гэхэдэ, эндэ Ямаахан хүгшэн Бадма баянай анханайнь дурлаһан басаган, инаг эхэнэр байшаһан болоно. Үнэн дээрээ эдэ образууднай зохёолой удхаар тиимэ бэшэ, харин ондо ондоо, зүршэлдөөтэ ангинуудай түлөөлэгшэд ха юм. 

Зунай амаралтын үедэ бурдрамаархид эршэтэйгээр хүдэлжэ, Болот Ширебазаровай шэнэ зүжэг табяа. Оюна Тудупова өөрынгөөл наһанай залуу басаган Сэсэгэй, тэрэнэй багша ламатай (артист Баир Бадмаев) харилсаһыень, зүбшөөл заабари һураһыень, һүүлэй һүүлдэ үнжэгэн сэдьхэлээрээ дурлаһыень гаргажа шадаа. Хамалган хашалганай үедэ хатуу шэрүүн зантай НКВД- гэй этэгээдүүдэй муухай абари зан зураглаһыень гүйсэдхэһэн артистнууд зоной һайшаалда хүртөө. Даширабдан Батожабайн түрэлэй болохо сэтгүүлшэн, зүжэгэй автор Булат Ширебазаров энэ үдэшэдэ Лхамасу Батуевна Батожабайе урижа асарһан юм. Зүжэгэй һүүлдэ харагшадтай багахан уулзалгын эмхидхэгдэхэдэнь, тэрэ хабаадалсаа hэн. 

2012 оной намжаа дулаан намарай үдэр түрэл театраймнай 80 жэл үргэнөөр тэмдэглэгдэжэ, ехэ гое сценаритай тоглолто хоер үдэр үнгэргэгдэһэн юм. Һүүлдэнь хагсуу намарай хүйтэн үедэ залуу драматург Галсан Нанзатовай «Аалин Булат» гэһэн зүжэг харуулагдаа. Тус автор 2016 оной октябрь һарын эхиндэ «Хүүхэлдэйнүүд» гэһэн номоо хэблүүлжэ, заншалта Номой дугуйланай үедэ «Мүнөө үеын эрхим залуу уран зохёолшон» гэһэн номинацида түрүүлээ. 

Урдань - дардам харгы 

Зургаан жэлэй саана Санкт- Петербургын театральна академи дүүргэһэн залуу һүрэг артистнууд зохёохы ажалайнгаа орьёл дээрэ ябана. Москвагай театральна урлагай академи дүүргэһэн шэнэ үеын хараа бодолтой найруулагша зохёохы ажалайнгаа жолоо баринхай хүдэлнэ. Зүүн Сибириин соёлой академи 2002 ондо дүүргэгшэд мүнөө үедэ театрай урдаа хараха гол бүлэгынь болоод, найдамтай ажаллана. 1969 ондо Ленинградай театрай, хүгжэмэй ба кинематографиин институт дүүргэһэн, одоол аха захатан, олон үеын харагшадай дура буляаһан дээдэ гарай мэргэжэлтэ артистнууднай мүнөө болотороо театрайнгаа богоһо баһал үдэр бүри алхажал, «Августовские киты» («Наһанай намар»), «Үнгэрһэн сагай һэбшээн», «Игрок», «Оройтоһон дуранай охин» гэһэн зүжэгүүдтэ наадажа, ялас гэмэ бэлигээ арад зондоо харуулжа, залуу артистнуудтай дүршэлөөрөө хубаалдажа ябанал даа. 

Эдэ үдэрнүүдтэ ойн баяртай дашарамдуулан, энэ жэлэй эгээл һайн гээд тоологдоһон «Оройтоһон дуранай охин», «Аба эжын ургынууд», «Бэлшэрэй түүхэ» гэһэн шэнэ зүжэгүүд табигдаа. «Алтан баг» гэһэн харалгын экспертнүүд ерэнхэй, эдэ зүжэгүүдые хаража, шүүмжэлжэ, манай театрай ехэ түсэлдэ хабаадаха гэжэ олондо мэдээсэл тараагшад дуулгана. Түрэл театрнай саашадаа улам саашаа хүгжэжэ байхань болтогой! 

Оюна ЦЫДЕНОВА​

https://burunen.ru/site/news?id=18622