Виктор Жалсановай нэрэ обогынь хадаа хоёр дахин илалта гэһэн ойлгосодо  хабаатай. Жалсан гээшэ Буддын шажанай һургаалай илалта тэмдэглэһэн һүлдэ гэһэн удхатай. Виктор хадаа англи хэлэнһээ баһал илалта асарагша  бурханай нэрэ гээд оршуулагдадаг. Иимэ хоёролжон  илалтын нэрэтэй Бальжинимын одхон хүбүүн хүүгэд ябаха сагтаа ерээдүй ажабайдал тухайгаа бодолгото болодог байгаа гү, эли бэшэ. Олон орёо асуудал табиха сүлөөгүй, наадажа, сэнгэжэ эсээд, унтахынгаа урда тээ ерээдүйн элдэб зурагуудые хүсэл һаналдаа хараашье һаа, тиимэ эли тодоор хэншье болохоёо мэдэрдэггүй байгаа, гэе.

Юрын лэ хүдөөгэй тэршээхэн хүбүүн Витя 1980 оной бишэн жэлдэ хүбдүүд омогой Жалсанов Бальжинима Дашиевич ба Цырендари Дашинимаевна хоёрой гэр бүлэдэ дүрбэн хүбүүдэй одхон хүүгэдынь боложо түрэһэн. Хүбдүүд омог үни урдан сагһаа хүбүүдээр баян, хүхын үндэгэ залгижа, хонгёо хоолойтой гэжэ дэмы нэрлэгдээгүй хадаа, Витеэр бодохо болоо һаа...

Хүсөөтын дунда һургуулида адлихан лэ байдалтай үетэн нүхэдтэеэ һуража ябахадаа, адлил жаргалтай хүүгэд наһаяа эдлэжэ, наадажа, шалиижа үндыһэн хүбүүн хэзээ нэгэтэ ерээдүйдэ буурал түүхэтэ, булган малгайта буряад арадайнгаа соёл урлалай һайханиие бүхэдэлхэйгээр суурхуулжа, олон тоото Европын, Азиин арадуудай урда буряад үльгэр дуугаа дэлгээжэ ябахаб гэжэ арайхан лэ таагаагүй ёһотой...

  Эгээл энэ сагта нэмжын хэбтэгшэ түрэл Хүсөөтэ нютагайнгаа аршаан булагуудайнь эршые бэедээ шэнгээн, нютаг нугынгаа сэбэр тунгалаг агаараарынь  уушха  шуһаяа элсүүлэн, аха захатанай хөөрэдэг үльгэртэ һайхан онтохо домогуудые шагнан, болбосоржо ябаа гээшэ, хөөрхы...

 

  - Виктор Бальжинимаевич, Та яагаад, хэнһээ дуулаад энэ буряад студидэ ерэһэн гээшэбта?

- Би дунда һургуулияа дүүргээд, Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын институтда орохо һанаатай город ерэһэн байгааб. Эжытэеэ хоюулаа манай абын нүхэр Баир Ширапович Эрдынеевэйдэ айлшан орообди. Баир Ширапович - Буряадай мэдээжэ драматург, Буряад драмын театрай  уран һайханай таһагые даагша ябаһан. Иимэ буряад зүжэгшэдэй студи нээгдэхэнь гэжэ һонин хөөрөө, эндэ туршаха байгаат гэжэ дурадхаа.

   – Бальжинима нүхэрэймни дүрбэн хүүгэд сооһоо абьяас бэлигыень абаһан хүн заабол байха ёһотой, - гэжэ Баяр Ширапович хэлээгшэ һэн.

 - Тиихэдээ, абынтнай талаар хүгжэм дуунай абьяас, урлаха хүсэл дамжуулагдаа гээшэ гү?

- Минии найман абганар хуу бултадаа дууша, хүгжэм дуунда дуратайшье, абьяастайшье зон байһан. Булта гитара, баян дээрэ наадаха, хүндэ заалгаагүй, өөһэдөө наадажа һураһан. Тэдээн соогоо эгээл бэлигтэйнь Александр абгамни байһан гэжэ хэлсэдэг, ехэ гоёор дуу хангюурдадаг, дуу хүгжэмэй һургуулида һуража байһан аад, хаяһан. Консервын баанхаар хучир гү, али хуур хээд наададаг байһан гэжэ хүнэй хөөрэһые дуулаа һэм. Минии үеэлэ ахайнарай дунда дуу татаха, гитара дээрэ наадаха, зон байгаа, тэдэнииел дахажа һураһан хүм. Абынгаа баян даажа шадахагүй аад, ахайнараараа татуулаад, ухаандаа хүрэсэ тэрэ дарадаг кнопкануудыень фломастераар шэрдэжэ тэмдэглээд, шада – яда хүгжэм гаргажа һурадаг һэмби. Эгээл түрүүн  “Тоонто нютаг” ба Буряад ороной һүлдэ дуу – Таежная, озерная гэжэ наадажа һураа һэмби. 

- Гэр бүлээрээ гү, али гансаараа гү тайзан дээрэ гарадаг байгаа гүт?

- Үгы, тайзан дээрэ гараад дуу дуулахаяа эшэдэг байгааб. Һургуулидаа хүгжэм гэһэн сэдэбээр хоёр сэгнэлтэтэй ябахаб. Дуу дуулаа һаа, классараа хамта дуулалсадаг байгааб.  

   Абамнай элдэб тээшэ адли тэгшэ абьяастай хүн байһан, шадахагүй юумэниинь үгы. Тамирай талаар бэрхэ, волейбол, баскетбол наадаха, санаар гүйхэ,  шатар наадаха. Залуудаа Баир Шираповичтэй суг хамта гурбан хүбүүд  Суулгын соёлой ордон соо, хамталиг болоод гэхэ юм гү, элдэб зэмсэгүүд дээрэ наададаг байгаа: гобой, флейтэ, гитара, баян.  

- Заа, хүдөө ажахын дээдэ һургуулида ерээд, ямар мэргэжэлдэнь орохо һанаатай байгаабта?

-  Малай эмшэн болохо һанаатай байгааб. Аба эжымни энэ һургуули дүүргэһэн, абамни – малай эмшэн, эжымни – агроном.

- Буряад зүжэгшэдэй студиин шалгалтада олон хүн хабаадаа һэн гү?

- Зандаал олон хүн гэжэ һананаб, хүдөө нютагуудаар, Ага Эрхүүгээр ошожо набор хэгдээ гэжэ ойлгоо һэм. Тайзан дээрэ оло дахин гараһан, Дангина, Гэсэр гэһэн элдэб мүрысөөнүүдтэ хабаадаһан дүй дүршэлтэй дүүрэн хүбүүд басагад байгаа. Би тиимэ дүршэлгүй, хаанань хабшуулдаха хүн юмбиб гэжэ бодолгото болодог байгааб. Теэд, шэлэн абалгын 3 шата гаража, 25 оюутадһаа бүридэһэн студиин оюутан болоо һэм.

- Ехэ эбтэй студи байһан гэжэ мэдэнэбди...

- Тиихын аргагүй юм ааб даа, үглөөнһээ үдэшэ болотор ходо сугтаа, студи гээшэмнай тиимэ түхэлтэй бүлгэм, сугтаа наадахаш, харилсахаш. Тиигээд нэгэдэхи курсһээ  эхилжэ, гастролеор урагша хойшоо ябажа эхилээбди. Хоёрдохи курсдээ Нью-Йорк хотын “Ла МАМА” театрай найруулагша Вирляна Ткач, Саян ба Эржена Жамбаловууд, Эрдэни Жалцанов гэгшэдэй найруулан табиһан Бальжан хатанай һүүлшын ябадал тухай «Сагаан шубуунай дуун» гэһэн зүжэгэй бүридэлдэ орожо, Ага ошоод ерэгшэ һэмди. Табадахи курсэдээ гурбан хүбүүд Нью-Йорк ошообди. Оюутан байха үедээ олон тээшээ - Эрхүү, Москва, Новокузнецк ба бусад хотонуудаар ябагдаа. Энэ иигээд ябахадамнай, харгын мүнгэ тангаар туһалһан түрэлхид-гаралхидтаа, нютагаархиндаа, аба эжынэрэймнай үетэн нүхэдтэ бүри баяртай байдагбди.  

 Балай юумэ хараагүй хүдөөһөө ерэһэн бидэндэ багшанарнай ехэ нүлөө үзүүлһэн, ямар һонин, ямар ухаатай гэжэ багшанараа дурлашаһан нюдөөр хаража ябадаг һэмди, бүхы хэлэһэн, зааһан юумыень бэе сэдьхэлдээ шэнгээн, нэбтэрүүлэн абаха гэжэ оролдодог байгаабди.  

- Мүнөө Та Борис Щукинэй нэрэмжэтэ театрай дээдэ һургуулиие түгэсхэжэ ябанат.  Энэ һургуули тушаагаа хөөрыт.

- 2015 оной зун Вахтанговай нэрэмжэтэ театр  Улаан-Үдэ хото дээрэ нүүдэл тоглолтонуудаа эмхидхээ. Манай театрай уран һайханай хүтэлбэрилэгшэ Эржена Жамбалова энэ һургуулиин ректор Евгений Князевтай буряад студи байгуулха тухай хэлсээ баталаа һэн. Тиигээд зүжэгшэ болохо хүүгэдтэеэ өөрын уран найруулагшые һургагты гэһэн дурадхалаарнь, намайе тус һургуулида һурахыемни эльгээгээ.

  Манай курс гэжэ ехэ. Росси гүрэнэй элдэб нютаг уласһаа театрта хүдэлжэ байһан олон уран найруулагшанар, зүжэгшэд гээд һурана. Мастерни Юрий Николаевич  Погребничко гэжэ ехэ элитэ, дүй дүршэлтэй багша. Энэ хүнэй курс нээлгые үни удаан хүлеэһэн олон зон урматай һурадаг.

- Энэ “НАЯН НАВАА” гэһэн зүжэг Танай уран найруулагшын һуралсалайтнай түгэсхэлэй ажал болоно. Дипломна ажалаа табиха материал өөрөө олоо гүт?

- Манай театрай эмхидхэһэн “Шэнэ буряад зүжэг” гэһэн зохёохы лабораториин ябасые ехэ анхаралтай харааб, шагнааб. Тиигээд Булат Самбиловай пьесэ сэдьхэлыемни бултанһаа үлүүгээр дайраа гэхэ юм гү. Энээхэн пьесые абаад, яахадаад, юу нэмээд табихаар бэ гэжэ һайса бодооб. Эндэшни иимэ - энэ пьесэ таби гээд дээрэһээ буулгаа һаань, нэгэ талаар бэлэн байдаг. Харин, өөрөө материалаа бэдэржэ, олон сооһоо шэлэхэ гээшэ, хэсүүшэг.

- Ямар бэрхэшээлнүүдтэй уулзанабта?

- Тиигээд энэ пьесэ шэлээшье гэбэл, яагаад энээнээ табихаб гэжэ удаадахи гол ехэ асуудал. Энээниие тэрээниие нэмэхэ, иигээд эрьюулээ һаа ямар болохоб гээд бодомжолходоо, толгойшни таһаршан алдана. Хажуугаарнь, саг соогоо багтаха хэрэгтэй. Өөрынгөө мэдэхэ юумэ оруулан, һонирхолтой зүйлнүүдые нэмэн  найруулха гэжэ һанагдана юм ааб даа. Энэ пьесые зарима зон даншье һаа юрэ ажабайдал дээрэ үндэһэлһэн, зарима тээнь даншье сэхээр засаг зургаанда эсэргүүсэһэн, энэ тэрэ асуудалнууд, дүрэнүүд хүсэд гаргагдаагүй пьесэ гэжэ тоолохо, шүүмжэлхэ зонууд байна, элдэб һанаа бодолнууд дайралдана. Тиибэ яаба, бидэ энэ пьесэ дээрэ үндэһэлэн, һонирхол татама арадтаа хабаатай түүхэ домогуудай хэлтэрхэйнүүдые нэмэн табиха гэжэ оролдонобди.

- Нэгэ хоер үгөөр юун тухай зүжэг болохоб гэжэ хэлэжэ үгыт.  

- Гол удхань хадаа мүнөөнэй буряад хүнэй байра байдал, һанаа сэдьхэл, һэшхэл, хүмүүжэл ямар болооб гэхэһээ эхилээд олон асуудалнуудые табин, харюу бэдэрхэ, бодомжолхо хэрэгтэй гэжэ һананаб. Буряад арад хадаа нангин үлгы - эхэ байгаалидаа хайра гамтайгаар хандажа, алтан тэнсүүриеэ алдангүй эдлэхэ заншалаа мартаа гүбди, мүнөөдэрэй олзо оршын хойноһоо гүйлдэһөөр, ерээдүй байдал тухай бодоно гүбди, арадайнгаа сахижа ябаһан заршам һургаалнуудые сахина, дамжуулна гүбди гэһэн хөөрэлдөөндэ харагшадаа уринабди.

- Энэ зүжэгтэ ямар харагшадые хүлеэнэ гээшэбта?

- Хүдөө нютагта үндыһэн, хотодо ажаһуудаг манай юрын, буряад эльгэ сэдьхэлтэй харагшадта һонирхолтой, ойлгомжотой байг лэ даа гэжэ найдагдана. Бэшэ ондоо зондо жэнхэни буряадай юумэ ойлгуулха хүшэр гүбдаа, жэшээнь, тоонто нютаг гэжэ юун бэ, Наян Наваа гэжэ бидэндэ юун бэ. Хэлэ амаараа ойлгуулхаар бэшэ нэгэ ойлгосонууд байдаг, ганса буряад эльгэтэй хүн ойлгохо  - үрмэнэй амтан, хурьганай арһанай үнэр гү, али бороогой удаа нойтон үнэр анхилдаг, хабартаа хүдөө нютагта ондоо амитай һалхин гарадаг гүбдаа, иимэ юумэнүүд сэдьхэлыемнай хүдэлгэдэг, дайрадаг, үгы һаа арадай дуу шагнажа, хуурай абяа соносожо байхадаа, буряад хүнэй сэдьхэл соо ямар мэдэрэл түрэдэг бэ даа гэхэһээ эхилээд, буряад хүнэй сэдьхэлдэ дүтэ юумэн дүүрэн.

  Зүжэгэйнгээ бүхы нюуса удхыень хөөрэхэ аргагүй хадаа, харагшадтаа өөһэдөө ерээд харагты гэхэ байнаб. 

- Заа, зүжэгтнай һайн бүтэг, Тандашье ба хабаадажа байһан зүжэгшэдтэ амжалта хүсэе. Уншагшад, харагшадтаа февралиин 13, 14 –эй үдэрнүүдтэ, 18:30 сагһаа “НАЯН НАВАА” гэжэ зүжэг хараха аргатайт  гэжэ һануулаяа.

Намжилма Цыденова, Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын театрай уран зохёолой таһагай мэргэжэлтэн.